Dalanews — Астанада жылыту маусымының мәселелері талқылануда. 13 желтоқсанда қазақстандық электр энергетикасы қауымдастығының кеңейтілген жалпы жиналысы өткізілді. Күн тәртібінде тек жылыту ғана емес, сонымен қатар энергия объектілері мен коммуналдық желілердің инфрақұрылымының жай-күйі талқыланды.

ЖЭО-ға қойылатын экологиялық талаптарды қайта қарау, жекелеген салалық ведомство құру, жылумен және электрмен жабдықтау жөніндегі тарифтік саясатты қайта қарау туралы сараптамалық баяндама жасалды.

Жиын қорытындысына сай Қазақстандағы энергетика саласын дамытудың өзекті мәселелері бойынша өтініш дайындау жоспарлануда.

Қазақстандық электр энергетикасы қауымдастығының төрағасы Талғат Темірханов экология және су ресурстары министрлігімен “жақсы диалог” өтті деп есептейді.

“Апаттарды жою, ең жақсы қолжетімді технологияларды енгізу бойынша жақсы шешімдер айтылды. Сондай-ақ, Табиғи монополияларды реттеу комитетімен келіссөздерден кейін біз жалақыға қатысты тарифті түзете алдық. Сондықтан кейбір өңірлерде жалақы 40% – ға көтерілді. Сонымен қатар ҚР ҰЭМ-мен келіссөздер жүргіземіз, қазірдің өзінде өзгерістер бар. Бірақ ведомствоаралық үйлестіру тұрғысынан проблемалар туындап отыр. Яғни, бір мемлекеттік орган бізге бір нәрсені, екіншісі екіншісін айтады”, – деді қауымдастық басшысы.

ҚР ЭМ Атом және энергетикалық қадағалау және бақылау комитетінің төрағасы Сұңғат Есімхан Қазақстандағы Жылу энергетикасы проблемаларына тоқталды.

“Бүгінде қандай процестер жүріп жатқанын және қандай жұмыс атқарылып жатқаны бәріне мәлім. Ведомствоаралық мәселелер туралы айтылған сын да орынды. Бірақ әр бөлімнің өз міндеттері бар, ал біздің міндетіміз — ортақ тіл табысу. Қазір экология министрлігімен диалог жүргізілуде. 2024 жылдың I тоқсанында барлық заңнамалық актілерді қабылдауға және бір шешімін табуға тиіспіз. Содан кейін ғана инфрақұрылымды жаңарту және жөндеу науқанын басталмақ”. – комитет басшысы бөлісті.

Іс-шараның модераторы Қазақстан энергетикасының өкілдері дәл осындай құрамда тәуелсіздік жылдарында бірде-бір рет жиналмағанын атап өтті.

“Орталық Азия электр энергетикалық корпорациясы” АҚ акционері Сергей Кан іс-шараның басты міндеті — жылына бір рет жиналып, жылдар бойы қордаланған мәселелерді шешуге болатын алаң құру екенін айтты. Сонымен қатар ол әділ тариф идеясына тоқталды. Канның мәлімдеуінше, “ОАЭК” компаниялар тобының жөндеу жұмыстары инвестициялық бағдарламасы 2023 жылы шамамен 60 млрд теңгені құраған.

“Қазір бұл саланы Үкімет толық назарында ұстап отыр және нәтижесі де көрініп тұр. Көптен бері инфрақұрылымды жөндеуге және жаңғыртуға инвестиция бөлінген жоқ. Бізде әлеуметтік тариф деген термин бар. Бірақ әділ тариф туралы айтатын да уақыт жетті. Тариф туралы сөз еткенде “теңестіру” жайлы айтуға мәжбүрміз. Бір кездері ел аумағында сараланған тариф қолданыла бастады. Жеке тұлғаларға арналған тариф бір бөлек те, заңды тұлғалар мен бюджеттік ұйымдарға арналған тариф бір бөлек. Біраз уақыттан бері әділ тарифке көшуді және халықтың әлеуметтік осал топтарын ғана субсидиялауды ұсынып келеміз”, – деп түсіндірді АҚ басшысы.

Кан халықтың қорғалмаған топтары үшін тарифтерді көтермеуді, ал қалған тарифті нарық заңдылықтарына сай бекітуді ұсынатынын жеткізді.

Өз кезегінде “Қазақстандық салалық энергетиктер кәсіподағы” ҚБ төрағасы Оразбек Бекбас “инвестиция тарифпен алмастыру” саясатын енгізу кезінде кеткен қателіктерді қайталауға болмайтынын айтты.

“Мұны ерекше бақылауға алу керек, өйткені сыбайлас жемқорлық құрамдас бөлігі бар. Өйткені мұндай саясат жылу энергетикасы ұйымдарына үлкен табыс әкеледі. Инфрақұрылымды жаңарту және жөндеу мәселесін тариф арқылы шешуден басқа жол жоқ”, – деді ол.

“Kazakhmys Holding (Қазақмыс Холдингі)” ЖШС директорлар кеңесінің төрағасы Эдуард Огай мынадай пікірімен бөлісті:

“Мәселе мынада: 10 жылдан кейін көмір қанша тұратынын, техниканы жаңарту қанша тұратынын, валюта бағамы қандай болатынын және т.б. ешкім білмейді. Бірақ біз бұл шығындарды түпкілікті тұтынушының мойнына іліп қоя алмаймыз. Жылу және электр энергиясын өндіру және жеткізу құны қандай болатынын есептеуіміз керек. Өйткені 10 жылдан кейін дәл қазіргі жағдаймен бетпе-бет келуіміз мүмкін”.

Сарапшы халықаралық тәжірибеге қарау керек екенін еске салды: мысалы, Жапонияда көптеген пәтерлерге жылу энергиясы берілмейді. Бөлмелер электр энергиясы арқылы жылытылады. Бұл көптеген елдерде кездесетін тәжірибе. Огай Қазақстанға әртүрлі жағдайларды ескерген жөн деп санайды.

Іс-шараға ҚР ҰЭМ Табиғи монополияларды реттеу комитетінің төрағасы Асан Дарбаев та қатысты. Ол 2023 жылы тарифтер орта есеппен 20% – ға өскенін хабарлады. Қазақстан тарихында бұрын-соңды мұндай өсім болмаған.

“Біз жазғы кезеңде жаңа тарифтерді түзетуді және енгізуді жоспарлап отырмыз”, – деді Дарбаев.

Төрағаның айтуынша, ҚР ҰЭМ Табиғи монополияларды реттеу комитеті қазіргі уақытта коммуналдық кәсіпорындардағы жалақыны көтеруге мүмкіндік беру үшін жұмыс істеуде. Дарбаев алдағы жылдары саладағы жалақы ел бойынша орташа деңгейден жоғары болады деген сенімде.

Іс-шара барысында айтылған ресми деректерге сәйкес, саладағы орташа жалақы елге қарағанда 18% – ға төмен, сондықтан жастар тиісті мамандықтар бойынша білім алуға мүдделі емес.

Қазақстанның бұрынғы энергетика вице-министрі Анатолий Шкарупа саланың инвесторлар үшін де тартымсыз екенін айтты.

Оның айтуынша, реттелетін қызметтер бойынша тарифтер инфляциядан да төмен. Нәтижесінде, керісінше, энергетика басқа салаларды қаржыландырып отырған болып шығады.

“Бұл сала үкімет тарапынан қазіргідей реттеу жүргізілген кезде дами ала ма? Біз өнеркәсіптік өнімдер — көмір, металл бағасының өсіп келе жатқанын көріп отырмыз. Аталмыш тауарлардың құны шарықтап тұр. Көпшілік бұл саланы ұнмен, нанмен және т.б. әлеуметтік маңызды тауарлармен салыстырады. Біздің салада ұн да, нан да жоқ. Жылу және электр энергетикасы тарифтері туралы айтқанда, көмірдің құны туралы ойлану керек”, – деді Шкарупа.

Сонымен қатар, маман қазіргі уақытта дәйекті және болжамды тарифтік саясат жоқ екенін атап өтті.

“Біз тарифті саяси себептермен ұстап тұра аламыз, бірақ құрал жабдықтардың тозуын тоқтата алмаймыз. Желілер жылына 2-3% жаңартамыз, бірақ бұл жеткіліксіз. Егер біз осындай қарқынмен жүрсек, онда бұл апаттар қайталана бермек”, — деді ол.